جاز یا جز، جاز یا درامز
در لغت فارسی، جاز به سه معنی آمده است، اول برای بیان گونه‌ای از موسیقی، دوم برای افاده نوعی ساز موسیقی، و سوم به اشتباه به معنی موسیقی پاپ. اخیرا دیده شده عده‌ای قلیل از جز (به فتح جیم) استفاده می‌کنند برای معنی اول، و از درامز برای مفهوم دوم. نگارنده در مقاله‌ای در یک مجله موسیقی اظهار داشته این نشان بی‌سلیقگی است و بی‌اطلاعی. بد نیست این نظر قدری باز شوداول، بی‌اطلاعی است جز یا درامز گفتن و نوشتن به جای جاز. با مورد سوم (پاپ) اصلا کاری نداریم، چرا که از سالهای سال پیش فقط در ترکیب "سلطان جاز" به کار رفته و می‌توان با قدری مسامحه کاری به آن نداشت و گذشت. اما اگر ورقی بزنیم به فرهنگهای معتبر فارسی، از جمله فرهنگ زنده‌یاد دکتر معین، و تأملی کنیم در مدخل "جاز"، می‌بینیم که در مقابل این واژه به طور بسیط نوعی موسیقی آمریکایی آمده و در دو مدخل ترکیبی به صورتهای "جاز زدن" و "جاز زن" معنی زدن نوعی ساز و نوازنده آن ساز ارائه شده است. آن ساز چه می‌تواند باشد؟
اما در فرهنگ انگلیسی گشتن به دنبال معنی جاز برای درامز یا به عکس، با یا بی چراغ گرد شهر گشتن است و ساده‌لوحی. اگر بنا بر این بود که واژگان در زبانهای مختلف یکسان یا حتی شبیه باشند که یک زبان می‌داشتیم در کل گیتی. این تفاوت واژه در دو یا سه زبان بی سابقه نیست. در انگلیسی گفته می‌شود تأتر به آنچه ما می‌گوییم سالن سینما. اگر تعصبی داشته باشیم به تمایل به زبان انگلیسی، ناگزیر آه و ناله دیگری لازم است که چه اشتباهی کرده‌اند پدران بی‌سواد ما. و لابد با فخر می‌گوییم فلان فیلم را در فلان تأتر دیده‌ایم! یا حتی این مووی را در آن تأتر دیده‌ایم! همین دو واژه سینما و فیلم هر کدام چند بار معنایی را به دوش گرفته‌‌اند در فارسی. خالی از لطف نیست این تذکر که واژه قدیمی تماشاخانه در هر دو معنی جدید سالن سینما و سالن تأتر می‌تواند به خوبی به کار رود
قدری هم به عدد و رقم و آمار رجوع کنیم. اگر در موتور جست وجوی معتبری مثل گوگل به دنبال "جاز" بگردید، بیشتر از ششصد هزارعنوان نشان می‌دهد، همه در همان معنی مورد بحث. ولی اگر "جز" را جست وجو کنید، نزدیک به سه میلیون عنوان می‌بینید، همه به ضم جیم و به معنی "غیر از". فقط چند مورد انگشت‌شمار در صفحه‌های سوم و چهارم به معنی موسیقی مورد نظر آمده است
با این اوصاف، اگر کسی بدون رجوع به فرهنگهای معتبر، از واژه‌ای استفاده کند، و بدتر، بر آن اصرار ورزد، بی‌اطلاع نیست؟ اگر نگوییم متعصب و لاجرم جاهل
اما چرا بی‌سلیقگی است جز گفتن به جای جاز (گونه موسیقی) یا درامز گفتن به جای جاز (ساز موسیقی) به گمان من. در دهه پنجاه که سفر به خارج از ایران آسان‌تر شد، ژستهای معمول آدمها (نمی‌گویم ایرانیان) در این که با دیگران فرق دارند، منجر شد به شیوع سرطانی فارسی را با لهجه فرنگی صحبت کردن در بین از فرنگ برگشته‌ها. در زبان این گروه، بیشتر فتحه‌های کشیده کوتاه شدند، مثل شیکگو به فتح کاف به جای شیکاگو، و تا جایی پیش رفتند که در دهه بعد حتی کلمه‌هایی که در اصل فتحه کشیده داشتند به غلط تغییر دادند، و مثلا کمپیوتر گفتند به فتح کاف به جای کامپیوتر! تعجبی هم نداشت، این ژستها کار کم‌سوادها یا تازه به دوران رسیده‌هاست، همیشه
این دگرگونی بیان فارسی، در دهه‌های بعد که مهاجران ایرانی در فرنگستان بیشتر شدند، شکل دیگری به خود گرفت، و سهل‌انگاری از یک حرکت فتحه و ضمه و غیر آن فراتر رفت. می‌گویند ماه آگوست، نه انگار که در فارسی کلمه اوت داریم. کاش لااقل آگست می‌گفتند که فقط بی‌سلیقگی باشد و نه خنده‌آور
مطالب مرتبط
نگارش فارسی در نشریه‌های موسیقی
خط فارسی
3 نظر
جناب آقای پیر بازاری متشکرم از توضیحات مبسوطتان . ولی باز باید گفت بعضی افراد که به صورت تخصصی در باب موسیقی صحبت می کنند کما کان از برابری دو کلمه "جاز" (که باز به نظر من اشتباها وارد زبان فارسی شده است) و "درامز" رنج می برند.قبول دارم که وقتی در باب ادبیات فارسی صحبت می کنیم استفاده از کلمات غربی درجملات فارسی اشتباه به نظر میرسد.ولی باز به نظر من استفاده از کلمه درامز شاید راه فراری از تصور نه چندان غلط استفاده از جاز بوده است .شاید بتوان گفت استفاده از کلمه "طبل" و "طبال" صحیح تر به نظر میرسد.و در مقاطع آکادمیک شبهه ایی ایجاد نمیکند.
اول، بله، جاز به اشتباه معادل درامز اختیار شده، هرگز جز این نگفتم. ولی شده و جا افتاده
دوم، استفاده از کلمه غربی در فارسی اصلا بد نیست و پویایی زبان را نشان می‌دهد. مسأله جا افتادن واژه است. صدها دستور و قانون بنویسند که بگویید رایانه، در همه شرکتهای مهندسی روزی صدبار می‌گویند کامپیوتر! با جا افتادن واژه در زبان نمی‌توان جنگید. اما این جا افتادن خود تابع چه متغیرهایی است، بحثی طولانی است و حوصله‌ای دیگر و مجالی دیگر می‌خواهد
سوم، این یادداشتتان را با آنچه در نظرخواهی مجله نوشته‌اید مقایسه کنید. باور کردنی نیست، این انسان متین و منطقی همان است که دو دقیقه بعد از پابلیش آن مطلب به من حمله کرد که بی‌سوادم و عاجز؟ هدف من همین است که "دنیای بهتری بسازیم". وقتی این متانت به میان آمد، قبر پدر جاز و درامز که بخواهد دو انسان را رو در رو کند! چه کیفی داشت این "قبر پدر"، مثل این که گاهی بدنیست احساس را بی خودداری گفتن
پس شما هم مزه اش را چشیدید.ولی انصافا اگر به نظرات اولیه من رجوع کنید تصدیق خواهید کرد که اینجانب نیز کم مورد حمله واقع نشد حتی در همان جواب اولتان.در ضمن متشکرم از سر زدنتان به من. شادکام باشید.
ارسال یک نظر
خانه