کلارا و فانی، آهنگسازانی در سایه

تاریخ موسیقی نامهای بانوان زیادی را به عنوان نوازنده و آهنگساز در خود ثبت کرده، افسوس بیشتر این اسامی زیر سایه بستگان ذکورشان رنگ باخته‌اند یا محو شده‌اند. معروف‌ترین اینان، بی‌تردید کلارا شومان و فانی مندلسون هستند، اولی همسر روبرت شومان و دومی خواهر فلیکس مندلسون

کلارا ویک، موسیقی‌دان و آهنگساز آلمانی و پیانیست نامدار عصر طلایی رومانتیک، در سیزدهم سپتامبر 1819 متولد شد. بعد از ازدواج نام همسرش شومان را بر خود نهاد و با این نام معروف شد، هر چند که بیشتر شهرت و محبوبیتش در دوران دختر خانگی حاصل شده بود

در مارس 1828 وقتی نه ساله بود، کلارا برنامه‌ای اجرا کرد در لایپزیگ در منزل دکتر ارنست کاروس که مدیر آسایشگاه روانی بود. در این برنامه روبرت شومان که نه سال از کلارا بزرگ‌تر بود حضور داشت، به عنوان شنونده، چنان تحت تاثیر قرار گرفت که تحصیل حقوق را کنار نهاد و به فراگیری نواختن پیانو رو آورد، نزد فریدریخ ویک، پدر کلارا

دو سال بعد، کلارا همراه با پدر در توری هنری به سراسر اروپا سفر کرد. در وایمار نویسنده نامدار، گوته در رسیتالش حضور داشت، بعد از برنامه مدالی به کلارا هبه کرد، رویش حک شده بود تقدیم به هنرمند نابغه، کلارا ویک. در همین تور بود که پاگانینی، که آن زمان در پاریس سکونت داشت، دعوت کرد کلارا را به برگذاری برنامه‌ای مشترک. پاریسیان از ترس وبای به شدت شایع شده شهر را ترک کرده بودند، برنامه کم مشتری و ناموفق از آب درآمد

تا سیزده ساله شد کلارا، انتخاب قطعه‌های اجرایی در برنامه‌هایش در دست پدر بود، از این سن، اختیار انتخاب را خود به دست گرفت، در کنار اجرای آثار باروک و کلاسیک از اسکارلاتی و باخ، موتزارت و بتهوون، و شوبرت، قطعاتی از رومانتیکها را هم به رپرتوارش افزود، از قبیل شوپن، مندلسون، و البته شومان

نوزده سالش که شد و بحث ازدواجش با روبرت شومان بالا گرفت، پدرش هر چه در توان داشت کرد تا از این پیوند جلو گیرد، سرانجام دو دلداده اجازت از دادگاه گرفتند و وصلت کردند. تا کلارا از سایه روبرت خارج شود، بنا بود صحبت فقط ازو باشد، خالی از لطف نیست این اشاره که نفیس‌ترین ترانه‌های شومان در این دوران تصنیف شد

راست است که کلارا بعد از این ازدواج هفت فرزند به دنیا آورد، یکی بعد از دیگری، ولی این سبب نشد که از آهنگسازی و هم نوازندگی دست بردارد. در واقع کلارا بود که با تورهای اروپایی باعث شهرت فراگیر روبرت شومان شد

در سال 1853 یوهانس برامس بیست ساله، کلارا و روبرت را در لایپزیگ ملاقات کرد و زوج موسیقی‌دان را با نبوغش تحت تاثیر قرار داد. از همین جا دوستی مادام‌العمر برامس و کلارا شروع شد و بعد از درگذشت شومان به حمایت برامس از کلارا انجامید و سرپرستی فرزندان. تردید نیست که این دو دل باخته بودند به هم، ولی ثبت نیست در سندی که این شیفتگی آسمانی با روابط خاکی ملوث شده باشد. کلارا ویک شومان در بیستم ماه مه 1896 از دنیا رفت

اجرایی از یک والس زیبا از کلارا ببینید

اما از فانی... فانی مندلسون در چهاردهم نوامبر 1805 در هامبورگ متولد شد. پدرش آبراهام مندلسون بود، فرزند موسس (موسی) مندلسون، فیلسوف آلمانی. آبراهام بود که بارتولدی را به نام خانوادگی افزود

فانی از همان آموزشی بهره می‌برد که برادر کوچکش فلیکس دریافت می‌کرد، حتی با معلم یکسان. عجیب نیست که هر دو نبوغ کودکی بروز دادند و در خردسالی به تصنیف آهنگ پرداختند. دوستان خانوادگی از قبیل موشلس، در حوالی 1820 سخت تحت تاثیر نبوغ این خواهر و برادر بودند. تنها اوضاع اجتماعی آن دوران بود و محدودیتهایی که برای بانوان وجود داشت بی‌تردید، که فانی را در سایه قرار می‌داد. حتی پدر، هر چقدر منورالفکر، از تاثیر آن اوضاع اجتماعی برکنار نبود. همواره به فانی گوشزد می‌کرد، برای فلیکس موسیقی می‌تواند حرفه باشد، برای فانی نباید از حد یک سرگرمی فاخر مرسوم برای بانوان فراتر رود! فلیکس اما فکری دیگر داشت، خواهر را تحسین می‌کرد، و تصنیفات او را می‌ستود، تا حدی که بسیاری از آهنگهای فانی را به نام خود انتشار داد! فانی هم بسیار کمک می‌کرد به فلیکس، نقد می‌کرد آثارش را و تصحیح آنها را برعهده می‌گرفت

در 1829 بعد از سالها بحث و درگیری خانوادگی، سرانجام فانی موفق شد با ویلهلم هنزل نقاش ازدواج کند. بعد از آن بیشتر با نام فانی هنزل شناخته شد. در این دوره بود که در منزلشان در برلن کنسرتهای بی‌شمار برگذار کرد و در آنها آثار خود و برادر را به اجرا گذاشت. جدی‌ترین این کنسرتها برنامه‌ای بود که به نخستین اجرای پیانو کنسرتوی نمره یک فلیکس اختصاص داشت

فانی مندلسون هنزل در سال 1847 در برلن درگذشت، بر اثر سکته مغزی، عارضه‌ای که قبلا پدر و مادر و پدر بزرگش را هم از پا درآورده بود. فلیکس هم تنها شش ماه بعد بر اثر همین عارضه چشم بر جهان بست. در سالهای اخیر، به همت نوازندگان و شرکتهای ضبط، بسیاری از آثار فانی اجرا و ضبط شده‌اند و از سایه خارج شده‌اند

قطعه‌ای برای پیانو از فانی مندلسون ببینید و بشنوید