تابلوهای نمایشگاه

فوریه 1874، پنج ماهی از درگذشت هارتمن نقاش و آرشیتکت روسی نگذشته بود که موسورگسکی به بازدید نمایشگاهی از آثار دوست دیرین شتافت. تابلوهای این نمایشگاه چنان مودست را تحت تاثیر قرار داد که عزم کرد سوئیتی در توصیف آن تصنیف کند. چنین بود که موسیقی زیبای تابلوهای نمایشگاه را در ده تابلو برای پیانوی سلو نوشت. هرچند این اثر بعدها جولانگاهی شد برای نمایش ویرتوئوزی پیانو نوازان، ارکستراسیون پذیری آن سایر آهنگسازان را به رغبت آورد و بارها برای ارکستر تنظیم شد. معروفترین تنظیم آن اما، بی شک از آن موریس راول است که بیشتر از بقیه اجرا و ضبط شده است. غم‌انگیز آن که اکثر این تابلوها مفقودند، یا شاید معدوم، چنین مباد

در فاصله بین تابلوها، موسورگسکی از تمی واحد استفاده می‌کند تا نشان دهد بیننده از تابلویی به طرف تابلوی بعدی حرکت کرده، درست نظیر آن چه برلیوز با نام ایده فیکس در سنفونی جاودانه‌اش فانتاستیک به کار برده یا واگنر با عنوان لایت‌موتیف برای نمایش موضوعی واحد انتخاب می‌کرد. این قطعه کوتاه که "تفرج" می‌خوانمش، در سی‌بمل ماژور و با میزانهای متغیر پنج و شش ضربی تصنیف شده. ملودی آن بسیار حزن‌آور است، شاید نشان از اندوه آهنگساز دارد در از دست دادن دوستی گرامی

همزمان با خواندن شرح موومانهای این اثر زیبا، می‌توانید ویدیوی کامل اجرای آن را توسط ارکستر فیلارمونیا به رهبری سالونن در فتوبلاگ ببینید. زمانهای داده شده جلوی عنوان هر موومان مربوط به همین ویدیوست. در ضمن اسامی اصلی را هم در وبلاگ انگلیسی ببینید و احیانا معادل صحیح یا بهتر آنها را تذکر دهید

تفرج، از 0:24 قسمت اول شروع می‌شود

تابلوی اول، گنوموس، از 2:05 قسمت اول
در می‌بمل ماژور با میزان سه چهارم، گنوموس یا آدم کوچکی را نشان می‌دهد که با پاهای ناراست به طرزی خنده‌آور می‌دود و روی گنجهای پنهان می‌غلتد. گنوموس بر اساس افسانه‌های یهودی مامور حراست گنجهای زیرزمینی است

تفرج، از 4:40 قسمت اول

تابلوی دوم، قصر قدیمی، از 5:38 قسمت اول
در سل‌دیز مینور با میزان شش هشتم، قصری از قرون وسطی را نشان می‌دهد که یک تروبادور (خواننده دوره‌گرد) مقابل آن آواز می‌خواند. آهنگی آهسته و محزون نمای بیرون کاخ را مجسم می‌کند

تفرج، از ابتدای قسمت دوم

تابلوی سوم، تویلری، از 0:35 قسمت دوم
در سی ماژور با میزان کامل چهارتایی، باغهای کاخ تویلری را در پاریس نمایش می‌دهد. اصل تابلوی هارتمن فقط باغ بوده گویا، ولی موسورگسکی جست وخیز و بازی بچه‌ها را هم اضافه کرده تا امکانات موزیکال کار بهتر شود

تابلوی چهارم، بیدلو، از 1:36 قسمت دوم
در سل‌دیز مینور با میزان دو ضربی، یک گاری لهستانی را نشان می‌دهد که دو گاومیش بر روی چرخهایی عظیم حرکت می‌دهند. قدمهای سنگین آنها با آهنگی بم توصیف شده است

تفرج، از 4:12 قسمت دوم

تابلوی پنجم، باله جوجه‌ها، از 5:00 قسمت دوم
در فاماژور با میزان دو چهارم، منظره جوجه‌هایی است که تازه از تخم بیرون آمده‌اند. تابلوی اصلی طرحی برای دکور یک باله بوده با موسیقی جولیوس گربر و طراحی رقص از پتیپا. این باله در سال 1870 اجرا شد

تابلوی ششم، ساموئل گلدنبرگ و شموئیل، از 6:16 قسمت دوم
در سی‌بمل مینور، با میزان چهار چهار. این تابلو را گاهی دو یهودی لهستانی نامیده‌اند، ولی عنوان فوق همان است که در دست‌نوشته موسورگسکی دیده می‌شود. اصل کار هارتمن دو تابلو بوده، یکی از یک یهودی متمول و دیگری از یک یهودی تنگ‌دست. آهنگساز هر دو را در یک موومان تصویر کرده. در مکالمه این دو، آهنگی بم و آمرانه صدای ثروتمند را نشان می‌دهد و آهنگی زیر و تملق‌آمیز صدای فقیر را

تابلوی هفتم، در بازار لیموژ، از ابتدای قسمت سوم
در می‌بمل ماژور با ریتم چهار ضربی، بانوانی را فریاد زنان در مباحثه و مجادله نشان می‌دهد در بازاری در لیموژ، شهری در مرکز فرانسه

تابلوی هشتم، مخروبه‌های زیرزمینی، از 1:30 قسمت دوم
این موومان خود دو قسمت دارد، اول در سی مینور با میزان سه ضربی (لارگو)، و بعد در همان مد سی مینور با میزان شش هشتم (آندانته)، هنرمند نقاش را نشان می‌دهد که با فانوسی در دست، در مخروبه‌های زیرزمینی پاریس پرسه می‌زند

تابلوی نهم، مجادله بابایاگا، از ابتدای قسمت چهارم
در دو مینور با میزان دو ضربی، ساعتی را به شکل بابایاگا تصویر کرده. در فولکلور اسلاوی، بابایاگا مظهر جادو و جادوگری است

تفرج، از 2:58 قسمت چهارم

تابلوی دهم، دروازه بزرگ کیف، از 4:05 قسمت چهارم
در می‌بمل ماژور با متر چهار چهارم، طرحی را نشان می‌دهد که هارتمن برای دروازه بزرگ کیف طراحی کرد، ولی هرگز به مرحله اجرا نرسید. صدای ناقوسهای شهر سوئیت را به پایان می‌برد

مرجع
سعدی حسنی، تفسیر موسیقی
ویکی‌پیدیا، مدخل تابلوهای نمایشگاه