میرزا کوچک خان

میرزا کوچک خان قهرمانی بود که با شجاعت به جنگ استعمار رفت و در راه آزادی و استقلال ایران جان باخت

نامش یونس بود، معروف به میرزا کوچک. در سال 1257 شمسی (1878 میلادی) در محله استادسرا در رشت متولد شد. ابتدا در رشت به مدرسه رفت و سپس در تهران به تحصیل علوم دینی پرداخت. اما خیلی زود ترک تحصیل و لباس کرد و به مجاهدان مشروطه پیوست. در جریان مبارزه با درباریان قجری، به سوی تبریز رفت تا به اردوی ستارخان ملحق شود، ولی در راه بیمار شد و به تهران بازگشت. چندی بعد همراه با مبارزان مشروطه راهی مقابله با محمدعلی شاه شد که با حمایت روسیه تزاری به ایران باز گشته‌بود تا دیگربار بختش را در نشستن بر تخت بیازماید. میرزا در این جنگ مجروح شد و ناگزیر مدتی در باکو ماند. این نبرد همان است که به شکست قطعی محمدعلی شاه و فرار او منجر شد

میرزا کوچک خان با اعتقادی صمیمی به آزادی و عدالت، با سران نظام مشروطه همکاری نکرد و عنوانی در دولت نپذیرفت، لذا مدتی را با تنگدستی در تهران سرکرد. او عقب ماندگی ایرانی را نتیجه مستقیم بی‌فرهنگی می‌دانست، پس آن گاه که به گیلان بازگشت و توانست کمکهایی از مردم جمع کند، چهار مدرسه در صومعه‌سرا، کسما، فومن و ماسوله ساخت. ولی دیری نپایید که با اشغال شمال ایران بر دست روسیان، گروهی مسلح تشکیل داد و با کمک احمد کسایی از تاجران بنام گیلان، بخش وسیعی از گیلان و مازندران را زیر نفوذ درآورد. در همین اوان بود که بهترین یاران وفادار میرزا به او پیوستند و برای نجات ایران و بیرون راندن بیگانه هم قسم شدند. یکی از این یاران که بعد به کمیسری مالیه میرزا منصوب شد، محمدعلی پیربازاری جد پدری نگارنده بود که در دارالفنون به تحصیل طب مشغول بود، ولی با آغاز نهضت جنگل به میرزا پیوست و تا آخرین روزها در کنار او باقی ماند. این محمد علی خان همان است که بعد از ختم نهضت، بیمارستان پورسینا را در رشت احداث کرد که هنوز از بهترین مریضخانه‌های این شهر است. زنده‌یاد پدرم هر چند در پنج سالگی میرزا را دیده‌بود، از او حکایتها داشت، که مردی بوده با ادب، متواضع و صریح‌اللهجه، و با چشمهایی زاغ و بازوانی ستبر، همیشه متبسم، و بسیار مهربان. هر گروه و دسته‌ای، به نقل از پدرم، سعی داشته او را به خود بچسباند به نحوی، ولی واقعیت آن است که او نه افکاری مارکسیستی داشته و نه افعالی خشکه مقدس مآبانه، هر چند مسلمانی معتقد بوده و در زمان خود منورالفکر

باری، بعد از کودتای اسفند نود ونه، تلاش دولتیان برای اضمحلال نهضت جنگل بیشتر شد. سید ضیای طباطبایی که به خواست انگلستان وزیر اول شده‌بود، به تطمیع میرزا پرداخت و چون راه به جایی نبرد، به توطئه ترور او رو آورد. بیست ودوم مهر 1300 بود که رضا خان با فرماندهی نیروهای سرکوب گیلان وارد رشت شد تا عملیاتی را اجرا کند که با یاری وابسته نظامی سفارت انگلستان طرح شده‌بود. میرزا کوچک خان همراه با یاران نزدیکش به طرف خلخال حرکت کرد تا از حصر خارج شود و بعد شاید متحدی بیابد، اما در راه دچار بوران و برف شد و از سرما در میان برفها جان داد

بیست ساعتی پس از آن بود که بدن کوچک خان در برف پیدا شد و گویا اسکستانی نامی به دستور برادر امیر طالش سر از پیکر جدا کرد. خالو قربان که ابتدا از یاران میرزا بود سررا به تهران برد و جلوی پای رضا خان انداخت. سر میرزا در گورستان حسن‌آباد تهران دفن شد، ولی پس از تبعید رضاشاه همراه با بدن در سلیمان داراب رشت به خاک سپرده‌شد